हिंदी विलोम शब्द

  1. गंध – निर्गंध,  संन्यासी – गृहस्थ,   गरल – अमृत/सुधा
  2. गरिमा – लघिमा,   गहन – विरल,  ग्रथित – विकीर्ण
  3. गुरुत्व – लघुत्व,   गूढ़ – प्रकट,  ग्राह्य – त्याज्य
  4. खीझना – रीझना,  खंडन – मंडन,  खास – आम
  5. खेचर – भूचर,  खग – मृग,  खल – सज्जन/साधु
  6. कापुरुष – पुरुषार्थी,  कलंकित – निष्कलंक 
  7. कलुष – निष्कलुष,  कृपण – उदार/दानी  
  8. कर्कश – सुशील,  कुलदीप – कुलांगर
  9. कृष्ण – श्वेत,  कुमारी – विवाहिता,  कुटिल – ऋजु/सरल
  10. कृत्रिम – प्राकृत,  कनिष्ठ – ज्येष्ठ,  कृष्ण – शुक्ल
  11. कुसुम – वज्र,  कर्मठ – निकम्मा,  कृश – पुष्ट
  12. क्रम – व्यतिक्रम,  कोप – कृपा,  क्रिया – प्रतिक्रिया
  13. कठोर – मृदु,  अंकुश – निरंकुश,  अभय – भयभीत
  14. अग्र – पश्च,  अर्जन – विसर्जन,  अह – निश
  15. अरि – मित्र,  अथ – इति,  अधिक – न्यून
  16. अन्य – अनन्य,  अपार – परिमित,  अज्ञ – विज्ञ
  17. अंत – आदि,  अवलम्ब – निरालम्ब,  अवयव – निरवयव
  18. अबेर – सबेर,  अग्रज – अनुज,  असीम – सीमित
  19. अधम – श्रेष्ठ,  अवनति – उन्नति,  अद्भुत – साधारण
  20. अदेह – सदेह,  अनुरक्ति – विरक्ति,  अल्पज्ञ – बहुज्ञ
  21. अनुलोम – प्रतिलोम,  अधुनातन – पुरातन 
  22. अर्थी – प्रत्यर्थी
  23. अर्वाचीन – प्राचीन,  अल्प – अति 
  24. अडिक – डावांडोल
  25. अवनि – अम्बर,  अवकाश – व्यस्तता,  अधीन – स्वाधीन
  26. अस्थि – मांस,  अग – जग,  अगम – गम्य
  27. अनिवार्य – वैकल्पिक,  अतीत – वर्तमान,  असार – संसार
  28. अनुभवी – नौसिखिया,  अकाम – सुकाम  
  29. अमर – मर्त्य
  30. अतल – वितल,  अश्रु – हास 
  31. अनुग्रह – विग्रह
  32. आतुर – अनातुर,  आज्ञा – प्रार्थना/अवज्ञा 
  33. आवश्यक – अनावश्यक 
  34. कोप – कृपा/अनुग्रह
  35. आधार – निराधार,  आविर्भूत – तिरोभूत
  36. निंदा – स्तुति
  37. निर्दय – सदय,  नीरुजता – रुग्णता 
  38. निर्भय – भयभीत
  39. नूतन – पुरातन,  निर्मल – मलिन
  40. नश्वर – शाश्वत
  41. नेकी – बदी,  नाम – अनाम,  निद्यं – बंद्य
  42. ध्रुव – अस्थिर,  धृष्ट – विनीत/विनम्र 
  43. धरा – गगन
  44. धवल – श्याम,  दक्षिण – उत्तर 
  45. दानी – कृपण/कंजूस
  46. दुर्दान्त – शांत,  दानव – देव,  दाता – सूम
  47. द्धन्द्ध – निर्द्धन्द्ध,  नीरज – सरस 
  48. निर्भीक – भयभीत
  49. निषिद्ध – विहित,  नीरुजता – रुग्णता,  
  50. दुष्कर – सुकर/सरल
  51. द्वेष – सद्भावना,  दाखिल – खारिज
  52. दीर्घ – ह्रस्व/लघु
  53. देह – विदेह,  दक्ष – अदक्ष,  थकावट – स्फूर्ति
  54. तिमिर – प्रकाश,  तप्त – शीतल,  तृषा – तृप्ति
  55. तुच्छ – महत्वपूर्ण/महान,  तेजस्वी – निस्तेज
  56. तृष्णा – वितृष्णा,  क्रम – व्यतिक्रम
  57. तिक्त – मधुर,  तीक्ष्ण – कुंठित,  त्याज्य – ग्राह्य
  58. तट – मझधार,  तन्वी – स्थूल,  तन्द्रा – जागरण
  59. व्यक्त – ग्रहीत,  तामसिक – सात्विक
  60. ताना – भरनी
  61. तरुण – वृद्ध,  ढांढस – त्रास,  ढाल – तलवार
  62. ढीठ – विनम्र,  ढालू – समतल,  डाल – पत्ती
  63. टीका – भाष्य,  टकसाली – सामान्य,  झकझकाहट – धुंधला
  64. झंकृत – निस्तब्ध  |  झंझा – तूफान  |  जागरण – शयन/निद्रा
  65. जागना – सोना  |  ज्योतिर्मय – तमोमय  |  ज्योति – तम
  66. जागृत – सुषुप्त  |  छरहरा – थुलथुल  |  छल – निश्छल
  67. छादन – प्रकाशन  |  छाया – आतप  |  छिन्न – संलग्न
  68. चंचल – स्थिर  |  चिर – अचिर  |  चर – अचर
  69. चिन्मय – जड़  |  चिरायु – अल्पायु  |  चिरंतन – नश्वर
  70. चिरस्थायी – अल्पस्थायी  |  चतुर – मूढ़
  71. चाटुकार – स्वाभिमानी   |   भंजक – योजक
  72. चोर – साहूकार  |  घना – छितरा  |  घृणा – प्रेम
  73. छटना – बढ़ना  |  घटक – समुदाय  |  घात – प्रतिघात
  74. गत – आगत  |  गम्भीर – वाचाल  |  गृहीत – त्यक्त
  75. हेय – ग्राह्य  |  क्षणिक – शाश्वत  |  क्षर – अक्षर
  76. त्रिकुटी – भृकुटी  |  त्रिकोण – षटकोण  |  श्रांत – प्रसन्न
  77. श्रवण – दर्शन  |  हास – रुदन  |  संग – नि:संग
  78. समाज – व्यक्ति  |  सुराज – पुराज  |  समास – व्यास
  79. स्वजाति – विजाति  |  सुनाम – दुर्नाम  |  सुधा – गरल
  80. स्वपन – जागरण  |  संश्लिष्ट – विश्लिष्ट  |  सार – असार
  81. स्तुति – निंदा  |  सूम – दाता  |  सनातनी – प्रगतिवादी
  82. सामायिक – असामायिक  |  समूल – निर्मूल  |  सुदूर – निकट
  83. सन्निविष्टन – निस्तारण  |  सौम्य – उग्र  |  सुकाल – दुष्काल
  84. षंड – मर्द  |  शब्द – नि:शब्द  |  शक्ति – क्षीणताशासक – शासित  |  शुक्ल – कृष्ण  |  षंडत्व – पुंसत्व
  85. शायद – अवश्य  |  शालीन – धृष्ट  |  शूर – भीरु
  86. श्लाघा – निन्दा  |  श्वास – उच्छ्वास  |  वंद्य – निंद्य
  87. वन – मरू  |  विनीत – उद्धत  |  विपद् – सम्पद्
  88. वैमनस्य – सौमनस्य  |  विशालकाय – क्षीणकाय  
  89. विरत – निरत/शत  |  भूगोल – खगोल
  90. व्यस्त – अकर्मण्य  |  विषाद – आह्वाद  |  वन्य – पालित
  91. विकर्ष – आकर्ष  |  व्यक्तिगत – सार्वभौम  |  विपुल – स्वल्प
  92. विनत – उद्दण्ड  |  विवाद – निर्णय/निर्विवाद  |  वृद्ध – तरुण 
  93. विधि – निषेध  |  विरह – मिलन  |  विस्मरण – स्मरण
  94. वेदना – परमानन्द  |  विदाई – स्वागत  |  रूढ़िबद्ध – रूढ़िमुक्त
  95. रुक्ष – मृदु  |  रौद्र – सौम्य  |  रदद् – बहाल 
  96. रीता – भरा  |  रुदन – हास्य  |  राहत – प्रकोप
  97. रचना – ध्वंस  |  रचनी – दिन  |  ललित – कुरुप
  98. लाघव – गौरव  |  लुप्त – व्यक्त  |  लुभावना – घिनौना
  99. लोकागीत – साधारण  |  यौवन – बुढ़ापा  |  योग – वियोग
  100. याचक – अयाचक  |  युज्य – विछोह  |  यथार्थ – कल्पित
  101. यादृश – तादृश  |  योजक – विच्छेदक/भंजक  |  मन्द – त्वरित
  102. मनुज – दनुज  |  मित – अपरिमित  |  मूढ़ – ज्ञानी
  103. मृदुल – कठोर  |  मैत्री – अमैत्री  |  मूल – निर्मूल
  104. मूल्यवान – मूल्यहीन  |  मौन – मुखर
  105. मरहूम – जीवित  |  मसृण/मृदुल – रूक्ष
  106. मुख – प्रतिमुख/पृष्ठ  |  मनोरम – असुन्दर  |  ममता – निर्ममता
  107. मानवता – दानवता/नृशंसता  |  मिलन – विरह  |  महीन – मोटा
  108. मर्त्य – अमर  |  मंगल – अमंगल  |  मलिन – निर्मल
  109. महामना – क्षुद्रमना  |  भीषण – सौम्य  |  भ्रान्त – निर्भ्रान्त
  110. भगवान – भगवती   |    – साहस/निर्भय
  111. भूलोक – घुलोक  |  बंध्या – उर्वरा  |  बिम्ब – प्रतिबिम्ब
  112. विहान – सन्ध्या  |  बाह्य – आभ्यंतर  |  बैर – प्रीति
  113. बद – नेक  |  बद्ध – मुक्त  |  बलिष्ठ – दुर्बल
  114. बचपन – यौवन  |  बेमेल – संगत  |  बंधुत्व – शत्रुत्व
  115. पूर्णता – अभाव  |  पूर्व – उत्तर  |  पौस्तय – पाश्चात्य
  116. परितुष्ट – कुठित  |  प्रकट – गुप्त
  117. प्रवेश – निकास/निर्गम  |  प्रसारण – संकुचन
  118. प्रफुल्ल – दुःखी  |  प्रगति – प्रतिगमन  |  पृथक् – संयुक्त
  119. पूर्ववर्ती – परवर्ती  |  प्रतीची – प्राची  |  प्रभु – भृत्य
  120. प्रावैगिक – स्थैतिक  |  पुरोगामी – पश्चगामी
  121. पदोन्नत – पदावनत  |  पापी – निष्पाप  |  पूत – अपूत
  122. प्रगल्भ – अप्रगल्भ  |  प्रायः – बहुधा  |  प्रीति – द्वेष
  123. पात्र – कुपात्र  |  परुष – कोमल  |  परिश्रम – विश्राम
  124. पारितोष – दण्ड  |  परा – अपरा  |  पैना – भौथरा
  125. पाश्चात्य – पौर्वात्य  |  प्रसाद – विषाद  |  फुल्ल – म्लान
  126. फाटक – हाटक  |  फूलना – मुरझाना  |  नैसार्गिक – कृत्रिम
  127. नीरस – सरस  |  नगर – ग्राम  |  निश्चल – चंचल
  128. नत – उन्नत  |  निरामिष – सामिष/आमिष
  129. नागरिक – ग्रामीण  |  निषिद्ध – विहित  |  निर्लज्ज – सलज्ज
  130. निद्रा – जागरण  |  निषेध – विधि  |  निर्धनता – धनाढ्यता
  131. अंगीकार – अस्वीकार  |  अंदरुनी – बाहरी
  132. अंधकार – प्रकाश/आलोक  |  अकर्मण्य – कर्मण्य/कर्मठ
  133. अकाल – सुकाल  |  अकेला – साथ  |  अगम – सुगम/गम
  134. अघ/पाप – अनघ/पुण्य  |  अचर – चर  |  अजेय – जेय
  135. अतल – वितल  |  अतिकाय – कृशकाय  |  अतिथि – आतिथेय
  136. अतिवृष्टि – अनावृष्टि  |  अतुकांत – तुकांत  |  अत्रत्य – तत्रत्य
  137. अयद्यतन – पुरातन/अनद्यतन  |  अधम – श्रेष्ठ/उत्तम
  138. अधिक – न्यून/कम  |  अधीर – धीर
  139. अनिवार्य – ऐच्छिक/वैकल्पिक  |  अनुग्रह – दंड/कोष
  140. अनुनासिक – निरनुनासिक  |  अनुमोदन – विरोध
  141. अनुयायी – विरोधी  |  अनुराग – द्वेष/विराग
  142. अनुशासन – अननुशासन  |  अपयश – सुयश
  143. अपेक्षित – अनपेक्षित/उपेक्षित  |  अभिमुख – विमुख/पराड्मुख
  144. अभियुक्त – अभियोगी  |  अभ्यस्त – अनभ्यस्त
  145. अमर – मर्त्य  |  अर्जन – वर्जन  |  अर्पण – ग्रहण
  146. अर्पित – गृहीत  |  अलभ्य – प्राप्य/लभ्य
  147. अल्प – अति/महा/प्रचुर/अधिक/बहु
  148. अल्पायु – दीर्घायु/चिरायु  |  अवकाश – व्यस्तता/अनवकाश
  149. अवतल – उत्तल  |  अवरोध – अनवरोध
  150. अवश्य – संभवतः  |  अवसाद – प्रफुल्लता
  151. अस्त – उदय  |  अस्तेय – स्तेय  |  आकुंचन – प्रसारण
  152. आक्रांत – अनाक्रांत/आक्रांता  |  आगत – अनागत
  153. आगमन – निर्गमन/गमन  |  आगामी – विगत
  154. आचार – अनाचार  |  आज्ञापालन – अवज्ञा
  155. आत्मनिर्भर – अनुजीवी/परजीवी  |  आदर – निरादर
  156. आदृत – तिरस्कृत/अनादृत/निरावृत
  157. आमिष/सामिष – निरामिष  |  आलसी – कर्मठ/कर्मण्य
  158. आवर्तन – प्रत्यावर्तन  |  आवास – प्रवास
  159. आविर्भाव – तिरोभाव (लोप)  |  दह – पर
  160. आविर्भूत – तिरोभूत/तिरोहित  |  आह्लाद – विषाद
  161. आह्वान – विसर्जन  |  ईषत् – अलम् (पर्याप्त)
  162. ईहा (इच्छा) – अनीहा  |  उऋण – ऋणी
  163. उग्र – सौम्य  |  उत्खनन – निखनन  |  उत्तम – अधम
  164. उत्पत्ति – विनाश  |  उदात (ऊंचा) – अनुदात
  165. उदार  –  कृपण (अनुदार)  |  उदघाटन – समापन
  166. उद्धत – विनीत  |  उन्मीलन – निमीलन
  167. उपजाऊ – बंजर  |  उपजीण्य – उपजीवी
  168. उपत्यका – अधित्यका  |  उपर्युक्त – अधोलिखित
  169. उभरा – धंसा  |  ऊर्ध्व – अध/अधर  |  ऋत – अनृत
  170. ऊर्ध्वगामी – अधोगामी  |  ऊर्ध्वमुख – अवाडमुख
  171. ऋजुता – वक्रता  |  एकत्र – विकीर्ण  |  एकल – सकल
  172. एकाकी – समग्र  |  ओजस्वी/तेजस्वी – निस्तेज
  173. कमी – बेसी/बाहुल्य  |  कर्कशा – सुशीला
  174. कर्ता – अकर्ता  |  कलुषित – निष्कलुष  |  कल्पना – यथार्थ
  175. कापुरुष – पुरुषार्थी  |  कुत्सा – प्रशंसा  |  कृपा – कोप
  176. कुलभूषण – कुलदूषण  |  कृत्रिम – प्राकृतिक/अकृत्रिम
  177. कृपा – कोप  |  कृश – पुष्ट/स्थूल  |  कृष्ण – शुक्ल/धवल
  178. अच्छाई – बुराई  |  अतुल – तुल्य  |  अक्षत – विक्षत/क्षत
  179. अंगीकरण – अनंगीकरण  |  अन्तर्द्वन्द्व – बहिर्द्वन्द्व
  180. अंत – आदि  |  अगम – सुगम
  181. अतिवृष्टि – अनावृष्टि/अल्पवृष्टि  |  अग्रज – अनुज
  182. अमृत – विष  |  अज्ञ – विज्ञ/प्रज्ञ
  183. अंतरंग – बहिरंग  |  अकंटक – कंटकित
  184. अक्षत – विक्षत  |  अकर्मक – सकर्मक
  185. अतिक्रमण – अनतिक्रमण  |  अग्रगामी – पश्चगामी
  186. अमर – मर्त्य  |  अति – न्यून
  187. अंगीकार – अनंगीकार/अस्वीकार
  188. अंतिम – अनंतिम/आरंभिक  |  अक्षम – सक्षम
  189. अखंडनीय – खंडनीय  |  अटल – डांवाडोल/चलायमान
  190. अग्र – पश्च  |  अपेक्षा – उपेक्षा
Posted in Uncategorized